Nú Fiskimálaráðið í fleiri ár hevur útlúta fiskidagar á Føroya Banka í kunngerð, heldur enn at nýta tey søguligu rættindi sum Feløg átti, kann hetta hava ført til, at Fiskimálaráðið hevur gjørt seg grundleggjandi inn á rættindini hjá føroyskum fiskivinnufeløgum, sum í góðari trúgv hava keypt sær dagar á Føroya Banka frá øðrum skipabólkum
Viðmerking hendan grein er gjørd við nýtslu av Gemini AI og kunnu tað verða viðurskiftir ið ikki eru lýst heilt rætt, men tað er okkara vón, at hetta tó lýsur málið á greiðan hátt – hetta er gjørt av Óli M. Lassen reiðara og eigara av MERCOM – 24FO.NEWS. Greiningin er gjørd eftir stórt kanningararbeiði við nýtslu av Gemini AI tøknini. Hett er bert ein lítil partur av tí samlaða løgfrøðiligu greining sum Gemini hevur gjørt skriva sum grein.
Føroya Banki, hevur stóran týdning fyri vinnuna og tí hava fleiri feløg gjøgnum tíðina keypt sær fleiri rættindi at fiska á bankanum. Hetta eru søgulig rættindi sum eru handlað á vanliga hátt sum aðrir fiskidagar og er hetta eisini til skjals hjá Vørn sum jú hevur góðkent allar handlar.
Gjøgnum lóglig keyp frá feløgum í fyrrverandi Bólki 4A og 4B, hevur Bólkur 3 Stállínuskip økt sín part av bankarættindunum, meðan parturin hjá Bólki 4 er minkaður samsvarandi. Henda týðandi broyting undirstrikar tann handilsliga og virkisliga týdningin av keyptu rættindunum og hvussu nógv tað ávirkar Bólk 3, at tey ikki verða viðurkend. Henda umbýting vísir týðandi íløgur og strategiskar avgerðir, sum Bólkur 3 hevur tikið, grundað á fatanina um, at hesi keyptu rættindi skuldu verða fullkomiliga vird.
Hetta undurbyggir eisini Dómurin hjá Føroya Rætti í máli BS 838/1995
Henda dómsavgerð er ein hornasteinur í løgfrøðiligu støðuni hjá Bólki 3. Í hesum máli varð Fiskimálaráðið greitt “dømt at viðurkenna, at tað ikki hevði heimild fyri flytingum av søguligum botnfiskarættindum millum bólkar”.15
Henda dómsavgerð er avgerandi. Hon merkir, at ráðið manglar lógarheimild til einvíst at blanda seg í, ógilda ella á annan hátt ignorera lógligar flytingar av søguligum botnfiskarættindum, sum fara fram millum ymsar skipabólkar. Um Bólkur 3 keypti hesi rættindi gjøgnum galdandi privata handlar, so vil ráðsins eftirfylgjandi avnoktan av at viðurkenna hesi rættindi í sínum útlutanaravgerðum vera ein beinleiðis mótsøgn av hesi bindandi dómsavgerð. Dómurin BS 838/1995 virkar sum eitt beinleiðis og bindandi løgfrøðiligt fordømi, sum greitt avmarkar ráðsins fyrisitingarligu heimildir yvir flytingum millum bólkar av søguligum fiskirættindum.
Fiskimálaráðið førir fram, at søguligu rættindini á Føroya Banka eru mist orsaka av, at tey ikki eru brúkt seinastu árini
Ein avgerandi spurningur kemur fram av argumentinum hjá ráðnum um, at fiskidagarnir “fullu burtur” vegna ikki-nýtslu síðani fiskiárið 2007/2008, sum fevnir um eitt 10 ára tíðarskeið. Tað greiða “brúksskylda” prinsipp, sum kundi grundgeva fyri slíkum burturfalli, varð bert innført við Sjófeingislógini frá 2017. Stórsti parturin av tí 10 ára tíðarskeiðinum, sum ráðið vísir til (frá 2007/08 til 2017/18), fellur undir lógarreglurnar í lógini frá 1994. Henda fyrrverandi lóg, grundað á tøkar upplýsingar, innihaldi ikki eina greiða “10 ára ikki-nýtslu” burturfallsáseting ella eina greiða “brúksskylda” áseting, sum var knýtt at einari ávísari tíðarlongd.
At nýta eina burturfallsreglu frá lógini frá 2017 afturvirkað á eitt tíðarskeið, sum fyri tað mesta er áðrenn hennara gildiskomu, og sum var stýrt av einari aðrari lógarrammu, er ein týðandi løgfrøðilig avbjóðing. Henda afturvirkaða nýtsla av einum nýggjum løgfrøðiligum prinsippum á fyrrverandi atferð tykist bróta grundleggjandi prinsippir um løgfrøðiliga vissu (lex retro non agit – ein lóg virkar ikki afturvirkað) og lógliga væntan í fyrisitingarlóg. Ein slík afturvirkað nýtsla av einum nýggjum løgfrøðiligum prinsippum á fyrrverandi atferð vil benda á eitt veikt løgfrøðiligt grundarlag fyri burturfalli.
Føroya Banka: Søguligur Samanhang og Lívfrøðilig Viðurskifti
Ákæran hjá ráðnum um, at fiskidagar á Føroya Banka “fullu burtur” vegna ikki-nýtslu síðani 2007/2008, skal kannast innan fyri søguliga samanhangin av bankans lívfrøðiligu støðu og umsiting.
Stonging av Føroya Banka í 2007-2008 vegna Lívfrøðilig Viðurskifti
Fiskirannsóknarstovan legði fram eina “sera dapra mynd” av toskastovninum á føroyska landgrunninum í 2007. Teirra metingar vístu, at gýtingarstovnurin var á lægsta skrásetta støði síðani 1960-árini. Serstakliga fyri Føroya Banka var toskastovnurin mettur á líknandi kritiskum lágum støði sum seint í 1980-árunum og fyrra partinum av 1990-árunum, eitt tíðarskeið, har bankin var stongdur fyri allari veiðu. Harafturat mælti Altjóða Havrannsóknarráðið (ICES) fyri 2008, at tað skuldi vera eingin beinleiðis fiskiskapur eftir toski hvørki á føroyska landgrunninum ella Føroya Banka.
Hesin søguligi samanhangur etablerar eitt greitt orsakasamband: ikki-nýtslan av fiskidøgum á Føroya Banka í tíðarskeiðinum 2007-2008 var ein beinleiðis avleiðing av neyðugum verndartiltøkum og almennum vísindaligum tilmælum, ikki ein sjálvboðin avgerð ella uppgeving av rættindahavarunum. Argumentið hjá ráðnum um, at dagar “fullu burtur” vegna ikki-nýtslu, er grundleggjandi mótsagt av tí, at landið sjálvt, gjøgnum síni verndarpolitikk og vísindaligu ráðgeving, í veruleikanum forðaði fyri nýtsluni av hesum døgum. Tað er ólogiskt og løgfrøðiliga órættvíst at revsa rættindahavarar fyri at fylgja almennum verndartiltøkum. Henda faktiska ósemja avdúkar ein týðandi brek í ráðsins grundgeving, tí tað roynir at tilskriva burturfallið rættindahavarunum fyri eina støðu, sum var orsakað av landsins egnu neyðugu reglugerðarligu gerðum.
Greining av Heimildini hjá Fiskimálaráðnum
Heimildin hjá Fiskimálaráðnum at inndraga og nýútluta fiskidagar er sentral fyri lógligheitina av teirra nýggjastu gerðum. Hesin partur kannar tað løgfrøðiliga grundarlagið fyri hesum avgerðum.
Inndráttur av Fiskidøgum vegna Ikki-nýtslu
Argumentið hjá ráðnum fyri burturfalli av fiskidøgum á Føroya Banka er grundað á eina ákærda “10 ára ikki-nýtslu”. Sum áður staðfest, er at nýta eina burturfallsreglu grundað á ikki-nýtslu á eitt tíðarskeið av tvungnari ikki-nýtslu (vegna lívfrøðilig stonging í 2007-2008) løgfrøðiliga óhaldgott. Hugtakið “uppgeving” ella “ikki-nýtsla” fortreytir óbeinleiðis eitt val, sum ikki var til staðar í hesi støðu. Hóast lógin frá 1994 loyvdi almennan inndrátt uttan endurgjald , og lógin frá 2017 innførdi eitt “brúksskylda” prinsipp , so stuðlar hvørki greitt burturfalli grundað á ikki-nýtslu, sum er orsakað av almennum verndartiltøkum, og heldur ikki kann prinsippið í lógini frá 2017 nýtast afturvirkað til at grundgeva burturfall fyri tað umrødda tíðarskeiðið. Ráðið kann ikki logiskt ella lógliga revsa rættindahavarar fyri at fylgja neyðugum verndartiltøkum við at meta teirra rættindi burturfaldað vegna ikki-nýtslu í slíkum tíðarskeiðum.
Nýútlutan við Kunngerð
Løgfrøðilig mørk fyri umfatningin av kunngerðum eru greið. Ein “kunngerð” er eitt undirskipað lógaramboð. Hon kann ikki innføra nýggj løgfrøðilig prinsipp ella grundleggjandi broyta etablerað rættindi, uttan so at tað er greitt og týðiliga heimilað av einari løgtingslóg. Nýútlutan av søguligum fiskidøgum, serstakliga teimum, sum hava verið hildin í áratíggju, er ein týðandi broyting, sum vanliga fellur uttan fyri umfatningin av ráðharrareglugerðarheimild.
Tað er eitt eyðsýnt mynstur av fyrisitingarligum gerðum hjá Fiskimálaráðnum viðvíkjandi kunngerðum fyri Føroya Banka, sum hava fingið kritikk. Løgtingsins Umboðsmaður (LUM) fann, at kunngerðin hjá ráðnum fyri Føroya Banka í 2023 var “ikki nóg væl orðað” og manglaði “góða lóggávudygd”. Serstakliga kritikaði Umboðsmaðurin ráðið fyri at vísa til bæði § 2, stk. 1 og § 2, stk. 2 í Sjófeingislógini sum heimild, tá § 2, stk. 2 serstakliga fevnir um Føroya Banka, sum merkir, at § 2, stk. 1 ikki eigur at verða nýtt. Umboðsmaðurin vísti eisini á, at kunngerðin nýtti hugtakið “fiskiloyvi” á annan hátt enn allýst í løgtingslógini. Hetta vísir eitt afturvendandi mynstur hjá ráðnum at útskriva kunngerðir fyri Føroya Banka við ivasomum løgfrøðiligum grundarlagi
Henda søga styrkir argumentið um, at núverandi “kunngerð” fyri nýútlutan eisini kann vera løgfrøðiliga brekað vegna ovboð av reglugerðarheimild ella skeivari tulking av undirliggjandi løgtingslóg. Hetta mynstur bendir á ein skipaðan trupulleika við ráðsins orðing og tulking av teirra reglugerðarheimildum, serstakliga viðvíkjandi Føroya Banka, og gevur týðandi tyngd til ákæruna um, at gerðirnar hjá ráðnum mangla rætt lógargrundarlag.
Kravið um parlamentariska lóggávu (løgtingslóg) fyri týðandi broytingar í etableraðum rættindum verður enn meira styrkt av lógarhistorikkinum í lógini frá 1994 (Lt. 1995, s. 521) og dóminum frá 1995 (BS 838/1995). Varandi “svartkjaftamálið” vísir enn meira hesa spenning, har Felagið Nótaskip argumenterar, at landsstýrismaðurin manglar heimild at broyta útlutanir við kunngerð og skal nýta eina løgtingslóg, og ávarar um “anarki” og forðaðar íløgur. Hetta vísir eina samanhangandi vinnu- og løgfrøðiliga støðu ímóti ráðharraovboði.
Viðkomandi Fordømi og Fyrisitingarlig Praksis
Núverandi gerðirnar hjá Fiskimálaráðnum skulu síggjast í ljósinum av viðkomandi dómsavgerðum og søguni um fyrisitingarligt eftirlit.
Dómsavgerðir
Dómsmálið hjá Føroya Rætti BS 838/1995 er eitt sera týðandi fordømi. Í hesum máli varð Fiskimálaráðið dømt at viðurkenna, at tað ikki hevði heimild fyri flytingum av søguligum botnfiskarættindum millum bólkar. Ráðið er í løtuni í ferð við at nýútluta “bankadagar” (søgulig botnfiskarættindi) og ávirkar bólkar 3 og 5. Um ráðið manglaði heimild til at flyta søgulig botnfiskarættindi millum bólkar, so manglar tað logiskt eisini heimild til einvíst at inndraga dagar frá einum bólki (serstakliga grundað á ivasoma ikki-nýtslu) og síðan nýútluta teir til onnur, serstakliga við einari “kunngerð”. Henda gerð umboðar eina enn meira grundleggjandi broyting av søguligum rættindum enn ein vanlig flyting. Hetta vísir á eitt møguligt ignorering av einari greiðari dómsavmarking av heimildunum hjá ráðnum, sum veitir sera sterkt grundarlag fyri einari løgfrøðiligari avbjóðing, og bendir á, at ráðið virkar ultra vires og í beinleiðis stríð við etablerað dómsfordømi viðvíkjandi teirra heimild yvir søguligum fiskirættindum.
Citerede værker
- Løgtingslóg nr. 152 frá 23. desember 2019 um sjófeingi … – Lógasavn, tilgået maj 25, 2025, https://logir.fo/logtingslog/152-fra-23-12-2019-um-sjofeingi
- Løgtingslóg um broyting í løgtingslóg um sjófeingi (Sjófeingislógin) – CDN, tilgået maj 25, 2025, https://landsstyri.cdn.fo/savn/04sfluw2/loegtingslog-um-broyting-i-loegtingslog-um-sjofeingi.pdf?s=L6dD3Bl4y3usig71ugCeOugSryI
- Løgtingslóg nr. 161 frá 18. desember 2017 um fyrisiting av sjófeingi, sum seinast broytt við løgtingslóg nr. 126 frá 5. august 2019 – Logir.fo, tilgået maj 25, 2025, https://logir.fo/Logtingslog/161-fra-18-12-2017-um-fyrisiting-av-sjofeingi
- FISKIMÁLARÁÐIÐ Frágreiðing um løgtingslóg um sjófeingi – KVF.fo, tilgået maj 25, 2025, https://kvf.fo/sites/default/files/files/_%2022_02163-1%20Fr%C3%A1grei%C3%B0ing%20um%20l%C3%B8gtingsl%C3%B3__%20g%20um%20sj%C3%B3feingi%202022%20613467_17_0(1).pdf
- Uppskot til løgtingslóg um broyting í løgtingslóg um sjófeingi – Fiskivinnu, tilgået maj 23, 2025, https://www.fisk.fo/fo/kunning/uppskot-til-ummaelis/uppskot-til-loegtingslog-um-broyting-i-loegtingslog-um-sjofeingi
- www.lum.fo, tilgået maj 25, 2025, https://www.lum.fo/Files/Filer/lum/Nidurstodur/2025/24-17152-Alit-um-at-Fiskivinnu-og-samferdslumalaradid-stadfesti-avgerd-hja-Voern-um-ikki-at-utskriva-klagaranum-fiskiloyvi-5A_-men-fiskiloyvi-5B.pdf
- Fiskimálaráðið – logting.fo, tilgået maj 25, 2025, https://www.logting.fo/files/casestate/17257/018.17%20u.t.ll%20um%20fyrisiting%20av%20sjofeingi.pdf
- Kunngerð nr. 46 frá 27. mai 2024 um tíðaravmarkaða … – Lógasavn, tilgået maj 25, 2025, https://www.logir.fo/Kunngerd/46-fra-27-05-2024-um-tidaravmarkada-serskipan-fyri-veidu-eftir-botnfiski-a-Foroyabanka-i-2024
- Kunngerð um tíðaravmarkaða serskipan fyri veiðu eftir botnfiski á Føroyabanka í 2024, tilgået maj 25, 2025, https://www.fisk.fo/fo/kunning/uppskot-til-ummaelis/kunngerd-um-tidaravmarkada-serskipan-fyri-veidu-eftir-botnfiski-a-foeroyabanka-i-2024
- Kunngerð nr. 99 frá 19. mai 2025 um tíðaravmarkaða … – Lógasavn, tilgået maj 25, 2025, https://www.logir.fo/Kunngerd/99-fra-19-05-2025-um-tidaravmarkada-serskipan-fyri-veidu-eftir-botnfiski-a-Foroyabanka-i-2025
- Kunngerðin um Føroyabanka 2025 lýst – Public, tilgået maj 25, 2025, https://ebs.publicnow.com/view/754903FD8629C4087CFBCE3692EB4C438CAD435C
- Kunngerðir um stuðul til gransking og strategiskt ráð lýstar – – Granskingarráðið, tilgået maj 25, 2025, https://www.gransking.fo/fo/tilfeingi/tidindi/kunngerdir-um-studul-til-gransking-og-strategiskt-rad-lystar
- Mál – logting.fo, tilgået maj 23, 2025, https://www.logting.fo/mal/mal/?id=10897
- Innihaldsyvirlit – CDN, tilgået maj 25, 2025, https://lms.cdn.fo/media/8873/ein-n%C3%BDggj-og-varandi-fiskivinnuskipan-fyri-f%C3%B8royar.pdf?s=YCSeeiurqxjwXvKoIuQJxFy_zyA
- Lagt út ÓML – 24FO.NEWS, tilgået maj 25, 2025, https://24fo.news/index.php/author/admin/
- Løgtingið tekur (kanska) avgerð á skeivum grundarlag – jn.fo, tilgået maj 25, 2025, https://jn.fo/b_logtingid+tekur+kanska+avgerd+a+skeivum+grundarlag
- Equality Before the Law | Rule of Law Education Centre, tilgået maj 23, 2025, https://www.ruleoflaw.org.au/principles/equality-before-the-law/
- Article 21 – Non-discrimination | European Union Agency for Fundamental Rights, tilgået maj 23, 2025, https://fra.europa.eu/en/eu-charter/article/21-non-discrimination
- Declaration of the Rights of Man – 1789 – Avalon Project, tilgået maj 23, 2025, https://avalon.law.yale.edu/18th_century/rightsof.asp
- The Principle of Proportionality in Regulatory Matters, tilgået maj 23, 2025, https://www.newbalkanslawoffice.com/the-principle-of-proportionality-in-regulatory-matters/
- Doctrine of proportionality – iPleaders, tilgået maj 23, 2025, https://blog.ipleaders.in/doctrine-of-proportionality/
