Ófriður í føroysku fiskivinnuni, eftir at Fiskimálaráðið hevur tikið søgulig og keypt fiskirættindi á Føroya Banka frá P/F FISKA25. Felagið kærir málið til Løgtingsins Umboðsmann og Løgmálaráðið og ákærir Fiskimálaráðið fyri at seta seg oman fyri lógina og bróta grundleggjandi rættarprinsipp.
Hetta er dømið um eitt reiðaríð, men kennir redaktiónin til veruligu eigarar og Bankadagar.
Ein álvarsom ósemja hevur tikið seg upp í føroysku fiskivinnuni. P/F FISKA25, eitt reiðarí við línuskipi og útróðrarbáti, arbeiðir við at senda eina formliga kæru til Løgtingsins Umboðsmann (LUM) og Løgmálaráðið. Felagið ákærir Fiskimálaráðið fyri at hava tikið teirra søguligu og lógliga keyptu fiskirættindi á Føroya Banka og í staðin lýst tey “dottin burtur” vegna ikki-nýtslu. Henda “uppsøgn” verður mett at vera ólóglig og beinleiðis inntriv í eginrættindi og bólkarættindi hjá Bólki 3.
P/F FISKA25 hevur keypt og fingið til vega hópin av døgum at fiska á Føroya Banka, og hesi rættindi hava verið skrásett hjá Vørn, ein stovnur undir Fiskimálaráðnum sjálvum. Henda skráseting vísir, at Fiskimálaráðið hevur verið vitandi um og umsitið henda handil við rættindum. At ráðið nú velur at avtaka hesi longu etableraðu rættindi uttan hóskandi løgfrøðiliga grundgeving, og síðan nýútlutar tey tilvildarliga, skapar eina grundleggjandi mótsøgn og undirgravur trúvirði hjá myndugleikanum.
Lógarbrot og Lógarheimild – Ein Fløkja av Kunngerðum
Kjarnin í kæruni snýr seg um Fiskimálaráðsins tulking og nýtslu av Sjófeingislógini, serstakliga § 22, stk. 1 og 2. Felagið vísir á, at fiskiskapurin á Føroya Banka longu er reguleraður við serstakari skipan, og tí hevur § 22, stk. 1, ið viðvíkur óreguleraðum stovnum, onki við hetta at gera. Tað er eisini áhugavert at síggja, at kunngerðin frá 2024 (nr. 46) vísti til báðar greinirnar, meðan kunngerðin frá 2025 (nr. 99) bert vísir til § 22, stk. 2. Henda inkonsekvens í løgfrøðiligum grundarlagi kann veika lógligheitina av avgerðunum og tykist vera ein óbeinleiðis viðurkenning av, at § 22, stk. 1 ikki var hóskandi heimild. Um ein kunngerð er grundað á skeiva heimild, kann hon verða mett ólóglig (ultra vires), sum hevur víðtøknar avleiðingar.
Søgulig Rættindi – Óvirðing og Afturvirkandi Lóggáva
P/F FISKA25 hevur brúkt hópin av peningi at keypa upp sín part av fiskirættindum. Línuskipið “FISKAR” átti upprunaliga 38 dagar, harav ein stórur partur var keyptur. Allar hesar sølur vórðu skrásettar hjá Vørn/Fiskimálaráðnum, sum skapti eina lógliga væntan um, at hesi rættindi vóru verulig og vórðu viðurkend. At taka hesi rættindi aftur uttan hóskandi lógarheimild ella endurgjald, og við grundgevingini at tey eru “dottin burtur”, er eitt beinleiðis brot á rættarvissu og góða fyrisitingarskipan.
Ráðið grundgevur eisini við einari “10-ára reglu” um óbrúktar dagar, sum er óhaldgott, tí Føroya Banki hevur verið stongdur fyri fiskiskapi orsakað av lívfrøðiligum viðurskiftum. At revsa reiðarí fyri ikki at nýta rættindi, tá tey hava verið alment bannað at nýta tey, er ólogiskt og grundleggjandi ósakligt. Hetta er eitt beinleiðis brot á prinsippið “lex retro non agit” (lóg virkar ikki afturvirkað), ið er ein hornasteinur í føroyskum rætti.
Dómsvald og Altjóða Krøv – Svøk grundgeving
Fiskimálaráðið avvísir dómin hjá Føroya Rætti frá 1995 (BS 838/1995), sum staðfesti, at ráðið ikki hevði heimild at flyta søgulig botnfiskarættindi millum bólkar. Ráðið sigur, at dómurin viðvíkti kvotum, ikki døgum, og tí er óviðkomandi. Hetta verður mett sum ein veik roynd at sleppa undan einum bindandi fordømi, tí undirliggjandi prinsippið um verju av etableraðum bólkarættindum er framvegis fullkomiliga galdandi.
Ráðið førir eisini fram, at tey ikki kunnu nýta tey søguligu rættindini, tí so kunnu onnur lond gera krav uppá at fiska á Føroya Banka. Henda ákæra er eisini óhaldgott, tí sambært altjóða havlógini (UNCLOS) hevur strandarstaturin (Føroyar) fullan suverenitet yvir livandi tilfeingi í sínum serbúskaparliga øki (EEZ). Innanhýsis umsiting og útlutan av fiskirættindum í føroyskum sjógvi hevur onga beinleiðis ávirkan á rættindi hjá øðrum londum, uttan so at serligar altjóða avtalur eru galdandi. Hetta argument tykist vera ein roynd at rættvísgera eina politiska avgerð við at vísa til eitt óviðkomandi altjóða argument.
Ráðharraovboð og Fylgjur fyri Vinnuna – Eitt Mynstur av Óvissu
Avgerðin hjá ráðnum um at nýútluta søguligar fiskidagar við einari kunngerð, í staðin fyri eini løgtingslóg, vekur álvarsamar spurningar um ráðharraovboð. Grundleggjandi broytingar í etableraðum rættindum skulu gerast við løgtingslóg, ikki við fyrisitingarligum kunngerðum.
Svartkjaftamálið vísir enn eina ferð henda spenning, har Felagið Nótaskip hevur ført fram, at landsstýrismaðurin manglar heimild at broyta útlutanir við kunngerð og eigur at nýta eina løgtingslóg. Felagið hevur ávarað um “anarki” og forðaðar íløgur. Henda endurtikna nýtsla av kunngerðum fyri slíkar broytingar, hóast greið dómsfordømi og áhaldandi mótstøðu frá vinnuni, bendir á eitt skipað mynstur av ovboði, ið undirgravur maktarbyti og skapar sera stóran óstøðugleika í vinnuni. Tá íløgur í skip, útgerð og útbúgving kunnu verða tilvildarliga broyttar ella tiknar aftur við einari kunngerð, forðar tað langtíðaríløgum og hevur víðtøknar neiligar avleiðingar fyri búskaparligu heilsu og menning av føroysku fiskivinnuni.
Hvítingsbróður-málið – Eitt søguligt fordømi fyri endurgjaldi
Málið um Hvítingsbróður er eitt týðandi fordømi, ið styrkir argumentini hjá P/F FISKA25. Tá veiða eftir Hvítingsbróður var steðgað orsakað av lívfrøðiligum viðurskiftum í 90’unum, varð ein nýggj lóg gjørd, Løgtingslóg nr. 85 frá 6. juni 1997, sum veitti endurgjald til eigarar av Hvítingsbróður-rættindum fyri teirra frátiknu rættindi. Hetta vísir, at tað áður var viðurkend praksis at veita endurgjald, tá fiskirættindi vóru ávirkað av almennum verndartiltøkum.
Fiskimálaráðið hevur samanborið støðuna á Føroya Banka við avgerðina um toskakvotuna á Flemish Cap í 2010. Men henda samanbering er óhóskandi, tí Flemish Cap er í altjóða sjógvi, har reglurnar eru øðrvísi enn í føroyskum sjógvi. Hvítingsbróður-málið er tí eitt munandi meira relevant fordømi, tí tað viðvíkur føroyskum sjógvi og beinleiðis endurgjaldi fyri rættindi, sum vórðu ávirkað av lívfrøðiligum verndartiltøkum. Ráðsins selektiva nýtsla av fordømum, har eitt minni relevant fordømi verður framført, meðan eitt sera relevant fordømi verður ignorerað, veikar teirra argument og gevur fatan av, at teirra avgerðir eru politiskt grundaðar heldur enn løgfrøðiliga konsekventar.
Niðurstøða og Tilmæli: Krevja rættvísni í fiskivinnuni
Gerðir Fiskimálaráðsins viðvíkjandi fiskirættindum á Føroya Banka eru eftir hesi gjøllu greining løgfrøðiliga óhaldgóðar og stríða ímóti grundleggjandi prinsippum í føroyskum fyrisitingarrætti.
P/F FISKA25 krevur, at Løgtingsins Umboðsmaður ger eina formliga ólógligheitserklæring av gerðum Fiskimálaráðsins og mælir til beinanvegin at endurreisa rættindini hjá felagnum á Føroya Banka. Harafturat verður mælt til skipaðar broytingar í fyrisitingarligum arbeiðshátti hjá Fiskimálaráðnum, har allar týðandi broytingar í etableraðum fiskirættindum verða gjørdar við løgtingslóg, prinsippini um lex retro non agit og rættarvissu altíð verða hildin, og at viðkomandi dómsfordømi verða tikin til eftirtektar á ein sakligan og konsekventan hátt.
Henda kæra er ein neyðug reaktión á eina støðu, har almennar gerðir tykjast at undirgrava grundleggjandi rættindi og prinsippini fyri góða fyrisiting. Ein skjót og gjøllig kanning frá Løgtingsins Umboðsmanni er avgerandi fyri at endurreisa álit og tryggja eitt stabilt og rættvíst umhvørvi fyri føroysku fiskivinnuna. Spurningurin er nú, um Løgtingsins Umboðsmaður fer at taka málið í álvara og seta hart ímóti hørðum móti Fiskimálaráðnum.
